— तीव्रपरिवर्तमाने वैश्विकपरिवेशे भारतीयसेनायाः रूपान्तरणे सेनाध्यक्षः बलं दत्तवान्।

नवदेहली, 27 नवम्बरमासः (हि.स.)। गुरुवारे माणेकशा-केन्द्रे आयोजितस्य ‘चाणक्य-डिफेन्स्-डायलॉग्’-कार्यक्रमस्य उद्घाटनसत्रे राष्ट्रपतिः द्रौपदीमुर्मु भारतस्य संप्रभुतारक्षणे अद्वितीयां व्यावसायिकतां देशभक्तिं च प्रदर्शयन्तीनां भारतीयसशस्त्रबलानां भूमिकां सरसभावेन प्रशंसितवती। सा अवदत् यत् ‘ऑपरेशन् सिन्दूर’ इत्यस्य अद्यतनसफलता अस्माकं प्रति-आतङ्कवाद-नीत्यां तथा निरोधन-रणनीत्यां महत्त्वपूर्णा बिन्दुः अस्ति। सेनाध्यक्षः जनरल् उपेन्द्रद्विवेदी चेतयामास यत् विश्वे ‘दीर्घशान्ति’ शनैरपगच्छति, यतो हि जगत् ‘अनिश्चिते भग्ने च व्यवस्थायाम्’ अग्रसरति।

राष्ट्रपतिना उद्घाटनसत्रस्य अध्यक्षता कुर्वत्या पारम्परिकयुद्धे, प्रति-विद्रोहकार्येषु तथा मानवीयसङ्कटेषु सेनायाः प्रत्युत्तरं प्रशंसितम्। सा पुनरुक्तवती यत् ऑपरेशन् सिन्दूर अस्माकं नीति-रणनीत्योः निर्णायकः बिन्दुः अस्ति। विश्वं न केवलं भारतस्य सैन्यसामर्थ्यं दृष्टवान्, अपि तु शान्तेः अन्वेषणे दृढतया किन्तु उत्तरदायित्वेन कार्यं कुर्वतः भारतस्य नैतिकस्पष्टतामपि अवगतम्। सा अवदत् यत् वैश्विक-राजनीति शक्तिकेन्द्रेषु प्रतिस्पर्धा, तन्त्रज्ञानपरिवर्तनानि, अस्थिर-संघटनानि च कारणीकृत्य नवनिर्मितस्वरूपां लभते। सायबर्, अन्तरिक्ष, सूचना तथा बौद्धिक-युद्ध इत्यादीनि नूतन-क्षेत्राणि शान्तेः संघर्षस्य च सीमारेखाः धूमिलयन्ति।

सा अवदत् यत् वसुधैव कुटुम्बकम् इति अस्माकं सभ्यतापरम्परया वयं दर्शितवन्तः यत् रणनीतिक-स्वायत्तता वैश्विक-उत्तरदायित्वेन सह सहावस्थितुं शक्नोति। कूटनीतिः, अर्थव्यवस्था, सशस्त्रबलानि च संयुक्तरूपेण तादृशं भारतं प्रकटयन्ति, यः शान्तिं वाञ्छति, किन्तु स्वसीमानां स्वनागरिकाणां च रक्षणाय दृढनिश्चयेन सज्जः अस्ति। राष्ट्रपतिः अवदत् यत् सेनया संप्रभुतारक्षणे व्यावसायिकतादेशभक्त्योः आदर्शः स्थापितः। सा ‘परिवर्तन-दशक-दृष्टिः’ इत्यस्य अन्तर्गतं सेनायाः आत्म-रूपान्तरण-प्रयासान् अपि विशेषतया रेखाङ्कृतवती। सा आशां व्यक्तवती यत् अस्य संवादस्य चर्चा-निष्कर्षाः नीतिनिर्मात्रेभ्यः भाविराष्ट्रियनीतिरूपरेखायै मुल्यवान् मार्गदर्शनं प्रदास्यन्ति।

उद्घाटनसमये उपस्थितः सेनाध्यक्षः जनरल् उपेन्द्रद्विवेदी अपि भाषणं दत्तवान्। सः भारतीयसेनायाः रूपान्तरणार्थं चत्वारः लक्ष्याः निर्दिष्टवान्, ये आगामिषु वर्षेषु सेनायाः परिवर्तनं साधयिष्यन्ति। प्रथमं लक्ष्यं आत्मनिर्भरता—स्वदेशीकरणेन सशक्तिकरणम् इति सः अवदत्। अद्यापि बहु कर्तव्यं अवशिष्टम् अस्ति, यतो हि आत्मनिर्भर-सामर्थ्यस्य आधारं वयं दृढीकुर्मः। द्वितीयं लक्ष्यं ‘स्प्रिंगबोर्ड्’ इति—शीघ्र-नवोन्मेषः। सः अवदत् यत् अद्य ए.आइ., सायबर्, क्वाण्टम्, स्वायत्त-प्रणाल्यः, अन्तरिक्षं तथा उन्नतसामग्रीषु प्रयोगपार्श्वात् अग्रे गत्वा उद्यम-स्तरीय-प्रभावपर्यन्तं शीघ्रं गन्तव्यम्।

आर्मी-चीफ् तृतीयं लक्ष्यं पारिस्थितिक-तन्त्र-परिष्कारः इति निर्दिष्टवान्। सः अवदत् यत् रक्षावास्तुकलां राष्ट्रिय-आत्मनिर्भरता-लक्ष्यैः सह समन्वयं कुर्वन्तः वयं अस्य संवादात् दृढान् सूचनात्मकर्-प्रस्तावान् अपेक्षामहे, येन अग्रिम-चरणं शीघ्रीभवेत्। सः चतुर्थं अन्तिमं च ‘स्प्रिंगबोर्ड्’ इति सैन्य-नागरिक-संयोजनम् अवदत्। युद्धकौशल-विकासः बहु-एजेन्सी, बहु-विधान-प्रयासः अस्ति, यत्र शिक्षाजगत्, उद्योगः, सैन्यं च—एषा त्रयी—गाढां पर-क्षेत्रीय-सिनर्जीं साधयितुं अपेक्षिता।

सेनायाः त्रि-चरणीय-योजनां वर्णयन् सः अवदत् यत् प्रथमः चरणः 2032 पर्यन्तं कल्पितः, यस्मिन् ‘तीव्र-परिवर्तन-दशक’ इत्यस्य अन्तर्गतं विशालः रूपान्तरण-ढाँचा समाविष्टः अस्ति। द्वितीयः चरणः 2032 तः 2037 पर्यन्तं भविष्यति, यः प्रथमचरणात् प्राप्तानां लाभानां पञ्चवर्षीय-संयोजनं करिष्यति। तृतीयः चरणः 2037 तः 2047 पर्यन्तं भविष्यति, यदा वयं एकीकृत-भविष्य-सज्ज-सेना-डिज़ाइन इत्यस्य अग्रिम-चरणं प्राप्स्यामः। जनरल् द्विवेदी अवदत् यत् विश्वं शीघ्रं बहुध्रुवीयं भवति, यत्र महाशक्तयः परस्परं निरन्तरं संघर्षन्ति प्रतिस्पर्धां च कुर्वन्ति। तस्मात् मूलप्रश्नः उदेति—एतादृशे तीव्रपरिवर्तमाने वैश्विकपरिवेशे निर्णायकत्वेन सज्जत्वेन च स्थितुं भारतीयसेनां कथं रूपान्तरयितव्या इति।

हिन्दुस्थान समाचार / अंशु गुप्ता