लोकेशचंद्रदुबे

1995 तमे प्रदर्शिता आमिरखान्-उर्मिला मातोंडकरयोः ‘रंगीला’ कल्ट-क्लासिक् चलचित्रः पुनः महापटले प्रदर्शनीं प्राप्नोति। लगभग त्रिंशत् वर्षेषु अन्तराले एषा प्रतिष्ठिता चलचित्रः पुनः सिनेमापटले प्रदर्शितम्। आरडी बर्मणस्य सङ्गीतम्, ए.आर. रहमानस्य पृष्ठभूमिसङ्गीतम्, आमिर-उर्मिलायोः ऑन-स्क्रीन रसायनम्, रामगोपालवर्मणा निर्देशितानां अद्भुतशैली च एतत् चलचित्रम् 90 दशकस्य सर्वाधिकस्मरणीय चलचित्रेषु सम्मिलयति।

अस्मिन् विशेष अवसरं चलचित्रनिर्देशकः रामगोपालवर्मा ‘हिन्दुस्थान समाचार’ पत्रिकायाः साक्षात्कारं दत्तवान्। अस्मिन् साक्षात्कारे न केवलं ‘रंगीला’ चलचित्रस्य पुनःप्रकाशनस्य विषये स्वाभाविकान् अनुभवान् व्यक्तवन्तः, अपि तु स्वस्य चलचित्रकैर्यं, परिवर्तमानं सिनेमायुगम्, दक्षिणभारत-बॉलीवुड विवादं च प्रकाश्य वदन्ति स्म।

प्रश्नः – ‘रंगीला’ चलचित्रं यदा पूर्वं प्रदर्शितम्, तदा तव क्रीडार्धे कियदर्थम् आसीत्?

रामगोपालवर्मा – कतिपयानि चलचित्राणि यथार्थतः कालातीतानि भवन्ति। यान् त्वं यदा कस्यापि युगस्य पटलं पश्यसि, प्रतिसंस्कारः तद्रूपः मजा मनोरञ्जनञ्च ददाति। अस्य चलचित्रस्य कथा पात्राणि च अद्यापि दर्शकसमानम् प्रथमदर्शनेन यथा संलग्नानि, तथा एव संलग्नानि भवन्ति। एतेषां गानानां संयोजनं, तेषां सौन्दर्यपूर्णं छायांकनं च समये नवमापं मानकं निर्मितवन्तः। बहवः सृजनात्मकतत्त्वानि यानि सह एकत्रितानि, एषां चलचित्रम् न केवलं सफलं कुर्वन्ति, अपि तु क्लासिक् इति स्थानं अपि प्रददाति।

प्रश्नः – ए.आर. रहमान् संगीताय योजयितुं निर्णयं कथं कृतम्?

रामगोपालवर्मा – ‘रंगीला’ पूर्वं अपि अहं रहमानस्य कृत्यं श्रोतुं प्राप्तवान्। सत्यं वदामि, तेषां सङ्गीतस्य संरचना, लयः च मां विस्मयितवन्तः। श्रेष्ठाः सङ्गीतकाराः बहवः सन्ति, किन्तु रहमानस्य धुनिषु यः नूतनातायाः अनुभवः, प्रयोगात्मकस्पर्शः च आसीत्, सः अन्ये न प्राप्तः। एतत् कारणम् आसीत् यत् अहं प्रारम्भतः एव अस्य चलचित्रस्य सङ्गीतं तेषां कर्तुं उत्सुकः आसम्। सङ्गीतनिर्माणे अहं कदापि हस्तक्षेपं न कृतम्, यतः विश्वासः आसीत् – रहमान् यः रचयिष्यन्ति, सः आश्चर्यजनकः भविष्यति। परिणामत – ‘रंगीला’ संगीतं हिट् अभवत्। तस्माद् स्पष्टं यत् तदा रहमान् यः सृजनं कृतवन्तः, तस्य जादुः पुनः कदापि साध्यम् अवश्यं न भविष्यति।

प्रश्नः – अद्यतनसिनेमायां यदि तदस्मिनैव कथा कथनी स्यात्, तर्हि किं परिवर्तनम् अनुशंस्यते?

रामगोपालवर्मा – ‘रंगीला’ कथासूत्रं सर्वेषु युगेषु प्रासङ्गिकं तथा सम्बन्ध्यं अस्ति, अतः अहं न मन्ये यत् तस्मिन किञ्चन परिवर्तनम् अपेक्षितम्। अहं व्यक्तिगतः न इच्छामि तस्य सीक्वेल् निर्मितुं वा पुनः रिक्रिएट् कर्तुं। चलचित्रस्य आत्मा तस्य कलाकाराणि, सङ्गीतं, तस्य युगस्य मासूम्यता च आसीत्, यत् पुनः तदा तद्रूपं निर्मातुं क्लेशः। दर्शकाः अपि स्यात् – एतां कथां नूतनकलाकारैः पश्यितुं न रुचयन्ति, यतः तेषां दृष्ट्या ‘रंगीला’ यथावत् परिपूर्णः अस्ति।

प्रश्नः – अद्यतनसिनेमायां रिस्क् वा नूतनप्रयोगस्य अभावः कथं दृश्यते?

रामगोपालवर्मा – मम अनुभवः – अहं कदापि चलचित्राणि सङ्कटे दृष्ट्वा न निर्मितवान्। प्रत्येकं प्रोजेक्ट् मम आत्मविश्वासस्य परीक्षः आसीत्, कथा, मम दलः, सृजनात्मक अन्तर्ज्ञानं च आधारम्। यः केवलं एकस्मिनैव प्रकारे चलचित्राणि बारम्बारं निर्माति, सः एव प्रत्यक्षेण सर्वाधिकं जोखिमं गृह्णाति। दर्शकाः जागरूकाः, तेषां रुचि च नित्यम् परिवर्तते। परिणामतः नवानि 90 प्रतिशत चलचित्राणि बॉक्सऑफिसे असफलानि। तस्मात् स्पष्टम् – कस्यापि फॉर्मुला वा शैली सफलता सुनिश्चितुं न शक्यते। केवलं मौलिकता तथा सत्यता एव कार्यक्षमं।

प्रश्नः – ‘कांतारा’ सफलतया, हिंदीनिर्मातृणां दक्षिणसिनेमायाः अनुकरणं कर्तव्यम्?

रामगोपालवर्मा – दक्षिणेषु अपि कतिपय चलचित्राणि अपेक्षया उत्तमा न भवन्ति। केवलं सफलाः दृष्ट्वा, सर्वत्र उत्तमता मान्यता न। रिषभ शेट्टी, संदीप वांगा रेड्डी इत्यादयः केवले कतिपय उदाहरणानि, ये नूतनम्, मौलिकम्, सृजनात्मकम् निर्माणं कुर्वन्ति। मुंबई-निर्माण-कोर्पोरेट् संस्थासु 10 जनाः बैठकं कृत्वा सर्वपक्षाणि निर्णीयन्ते। मम अनुभवः – एषः सृजनशीलतां बाधयति, निर्णयः प्रायः चलचित्राय यथार्थः न भवति।

यदि प्रतिभाशाली निर्देशकः अकेले वा लघु-समूहेन कार्यं करोति, सः असाधारणं सृजनं कर्तुं शक्नोति। सर्वोत्तममार्गः – निर्देशकाय पूर्णं सृजनात्मक स्वातन्त्र्यं दातव्यम्, यथा सः कथा दृष्टि च सम्पूर्णतः चलचित्रे उतारयितुं शक्नोति। तत्पश्चात् प्रोडक्शन-टीम् व्यवसाय, विपणनादीनि निर्णयं दातुं समर्था। एषः संतुलनः – सृजनात्मकस्वातन्त्र्यं च व्यवसायपरामर्शः च – चलचित्रस्य गुणवत्ता तथा सफलता – उभयोः हेतु सर्वोत्तमः। सारतः – ‘रंगीला’ कालातीतः क्लासिक्, संगीत-निर्देशन-कलाकारसम्पुटेन युक्तः। चलचित्रजगत् मध्ये सफलता सङ्कटे न, आत्मविश्वासे च अवलम्बिता।

---------------

हिन्दुस्थान समाचार / अंशु गुप्ता