कोलकाता, 16 दिसंबरमासः (हि.स.)। भारतीये कीटविज्ञानक्षेत्रे उल्लेखनीययोगदानस्य हेतुना भारतीयप्राणिसर्वेक्षणस्य (जेडएसआई), कोलकाता-स्थितः वरिष्ठवैज्ञानिकः डॉ. नवनीतसिंहः वर्ष 2024–25 कृते प्रतिष्ठितेन प्रोफेसर टी. एन. अनन्तकृष्णन-पुरस्कारेण सम्मानितः अभवत्। अयं पुरस्कारः प्रो. टी. एन. अनन्तकृष्णन फाउण्डेशन द्वारा भारतीय कीटविज्ञान सोसायटी-सहयोगेन प्रदत्तः।

एषः सम्मानः बेंगलुरु-नगरे आयोजिते “स्वास्थ्ये, कृषौ च पर्यावरणे कीटानां भूमिका” इति विषयक राष्ट्रीयसंवादकार्यक्रमे प्रदानः कृतः। अयं पुरस्कारः भारतस्य प्रख्यातस्य कीटविज्ञानविशारदस्य स्वर्गीय प्रो. टी. एन. अनन्तकृष्णनस्य स्मृतौ स्थापिता अस्ति, तथा च देशे कीटविज्ञानानुसन्धानक्षेत्रे उत्कृष्टं योगदानं कुर्वतां वरिष्ठवैज्ञानिकानां कृते प्रदीयते।

डॉ. नवनीतसिंहः तितली-पतङ्गयोः (लेपिडोप्टेरा) वर्गिकी-विशेषज्ञः इति रूपेण अन्ताराष्ट्रियस्तरे ख्यातिं प्राप्तवान्। वर्ष 2010 आरभ्य अद्यावधि तस्य अनुसन्धानकार्यैः भारतस्य जैवविविधतायाḥ अवबोधः नूतनदिशां प्राप्तवान्। तेन एका नवीना सुपरफैमिली, एका च नवीना फैमिली वर्णिता, तथा च 20 नवानि वंशानि एवं 191 नूतनाः प्रजातयः अभिज्ञाताः। तस्य नाम्ना 230-अधिकाः शोधलेखाः, पञ्च मोनोग्राफाः, तथा च “भारतस्य लेपिडोप्टेराणां सचित्रः मार्गदर्शकः” इति महत्त्वपूर्णं पुस्तकमपि प्रकाशितम् अस्ति, यस्मिन् 101 कुलानां विवरणं प्रदत्तम्।

एतस्मिन्नवसरे जेडएसआई-निदेशिका डॉ. धृतिबनर्जी अवदत् यत् डॉ. सिंहस्य कार्यं जैवविविधता-संरक्षणाय दृढं वैज्ञानिकाधारं प्रददाति तथा च आधुनिकविज्ञाने वर्गिकीयविज्ञानस्य महत्त्वं स्पष्टतया रेखाङ्कयति। डॉ. सिंहस्य अद्यतनानुसन्धानैः पतङ्गानां पारिस्थितिक-भूमिका विशेषतया प्रकाशिता अस्ति। तस्य अध्ययनानुसारं 91 प्रजातयः स्थिर-पतङ्गाः तथा च 16 प्रजातयः बाज-पतङ्गाः महत्त्वपूर्णाः परागणकर्तारः इति चिन्हिताः। तस्य निष्कर्षेषु, 37 विशिष्टाः पतङ्गप्रजातयः 11 आर्थिकदृष्ट्या महत्त्वपूर्णानां वनस्पतीनां परागणे प्रधानभूमिकां निर्वहन्ति, येन कृषेः तथा खाद्यसुरक्षायाः लाभः भवति।अतिरिक्ततया, डॉ. सिंहः भारतस्य जैवविविधतायाः डिजिटल्-संरक्षणदिशायाम् अपि महत्त्वपूर्णं कार्यं कृतवान्। तेन जेडएसआई-आधिकारिकजालस्थले 13,124 प्रजातीनां ऑनलाइन-सूची विकसिताऽस्ति, यस्य मुद्रितसंस्करणं प्रकाशनप्रक्रियायाम् अस्ति। अयं संसाधनः देश-विदेशयोः शोधकर्तॄणां तथा संरक्षणविशेषज्ञानां कृते अत्यन्तं उपयोगी सिद्धः भवति।

---------------

हिन्दुस्थान समाचार / Dheeraj Maithani