भोपालम्, 24 दिसंबरमासः (हि.स.)। यः भूस्स्वल्पे पूर्वं केवलं स्वस्यानि अरण्यानि, दुर्गाणि च जनजाति-संस्कृतीं चैव प्रतिष्ठां प्राप्य प्रसिद्धः आसीत्, अद्यैव भूस्स्सर्वेषां छायाचित्रकान्तानां स्थेलेषु प्रियतमं भवति। भोपालस्य सरोवराणि, मांडू नगरे ऐतिहासिकः गलितः, पचमढ़ीवनानि वा कान्हा-बांधवगढ़स्य रोमांचक-दृश्याणि, मध्यप्रदेशः केवलं पर्यटनस्य सीमायामेव नास्ति, किन्तु चलचित्राणां वेब्-सीरीज़ इत्यादिनां च नवीनम् आकर्षक-केंद्रं जातम्। वर्षे 2025 आरभ्य नवीनं चलचित्र-पर्यटननीतिः तथा नवीनं पर्यटननीतिः राज्यस्य प्रतिमां परिवर्तयितवन्तौ। तद्वत् परिणामः स्फुटः — मुम्बई, हैदराबाद, चेन्नई च नगराणि निर्मातारः निर्देशकाः च मध्यप्रदेशे छायांकनाय प्रवृत्ताः।

मध्यप्रदेश-सरकारेण वर्षे 2025 राज्याय निर्णायकं बिन्दुः सन्निर्मितम्। तस्यां दिशि परिणामाः आरभिताः। एकतः नवीनं पर्यटन-नीतिः, अन्यतः चलचित्र-पर्यटन-नीतिः 2025 मंजूरा। एतेषां नीतिषां सहभागी-लक्ष्यम् — निवेशं सरलतया साधयितुं, स्थानीय-संस्कृतीं प्रवर्धयितुं, नूतनरोज़गार-सृजनाय च। एतत् कारणम् इदानीं मध्यप्रदेशः केवलं “हृदयप्रदेश” न, किन्तु “फिल्म-फ्रेन्डली स्टेट” अपि कथ्यते।

मुख्यमन्त्री डॉ. मोहनयादवः उवाच — चलचित्रपर्यटननीतिः 2025 द्वारा सिनेमा-उद्योगः, स्थानीय प्रतिभा, क्षेत्रीय भाषाः च स्त्री-शक्तिकरणं च प्रवर्ध्यते। यथा राज्ये चलचित्र-पर्यटन-सुविधा अधिका स्यात्, निवेशः रोजगारश्च तत्तुल्यम् अधिका भविष्यन्ति। अक्टोबर् 2025 कार्यक्रमे डॉ. यादव उत्साहेन उक्तवान् — “मध्यप्रदेशे चलचित्र-छायांकनं विवाह-स्थलश्च केन्द्रितं भविष्यति। हृदयप्रदेशः टिन्सलटाउनं भविष्यति, यत्र चलचित्राणि निर्माणीया: पर्यटनश्च उज्ज्वलः भविष्यति।” नवम्बर् 2025 पर्यटन-बोर्ड् सभायाम्, ते नीति-उद्योगरूपेण संस्थाप्य उक्तवन्तः — “छायांकनस्य प्रोत्साहने भोपाल-जबलपुर-कान्हा क्षेत्रं रोजगार-केंद्रं भविष्यति।”

चलचित्र-वेब्-सीरीज़-निर्मात्री एकता कपूर उवाच — “मध्यप्रदेशे उत्तमा नीति आरब्धा।” पर्यटन-विभागस्य मुख्यसचिवः शिवशेखरशुक्लः उवाच — राज्यं ‘अतुल्य भारतस्य हृदयम्’ एव, शीघ्रं चलचित्र-निर्मातृणां हृदयमेव भवति। नीति-संशोधने प्रोत्साहनवृद्धिः च, बारम्बार छायांकनाय विशेष-प्रावधानानि च समाविष्टानि। स्थानीय भाषायाः स्थानीय प्रतिभायाः च उपयोगेन निर्मीयमानानि चलचित्राणि अपि अतिरिक्त-प्रोत्साहनं प्राप्नुवन्ति।

नवीनं चलचित्र-पर्यटन-नीतिः 202511 फेब्रुअरी 2025 तमे स्वीकृतं, पञ्चवर्षपर्यन्तं कार्यान्वितम्। लक्ष्यं — मध्यप्रदेशं देशस्य प्रमुखं चलचित्र-हब् स्थापयितुं। एषा नीति चलचित्र-फैसिलिटी-सेल् संस्थां स्थापयति, यः छायांकन-अनुमतिः, स्थलशुल्कम्, आरक्षक-सुरक्षा, विद्युत्-जलप्रबन्धनम्, अन्य प्रशासनिक-आवश्यकताः च एकलमञ्चप्रणाल्या प्रदत्तः। पूर्वं निर्मातृणां विभिन्न-विभागानि भ्रमणं कर्तव्यमासीत्, अद्य केवलम् एकस्य पटलस्य माध्यमेन कार्यं सम्पद्यते।

नीतिः स्थानीय भाषाः विषयाणि च प्रवर्धयति। मालवी, बुंदेली, निमाड़ी भाषायां निर्मीयमानानि चलचित्राणि तथा स्त्री-शिशु विषयकं कार्य्योजना 10–15 प्रतिशतं अतिरिक्तं सब्सिडीं प्राप्नुवन्ति। एतत् स्थानीय-संस्कृतीं मंचं दत्ते, क्षेत्रीय कलाकाराणां तकनीशियनानां च रोजगारं ददाति।

अनुदान-प्रावधानःयदि चलचित्रस्य 75% छायांकनं मध्यप्रदेशे भविष्यति, तर्हि — प्रथमा चलचित्राय 1.5 कोटिः, द्वितीया 1.75 कोटिः, तृतीयया वा अधिक चलचित्राणां कृते 2कोटिः रुप्यकानां पर्यन्तं अनुदानं। वेब्-सीरीज़्/सीरियल्स् — 30–40%, अधिकतम 5 कोटिः। डॉक्युमेंट्री-चलचित्र — 40 लक्ष, शॉर्ट् फिल्म् — 15 लक्षम्, अंतर्राष्ट्रीय-सह-निर्माण — 10 कोटिपर्यन्तम्। चलचित्रगृहनिर्माणं नविनीकरणम च अनुदानेन साहाय्यं लभते।

नवीनं पर्यटन-नीतिः 202521 फेब्रुअरी 2025 तमे स्वीकृता। लक्ष्यं — 50,000 कोटिः निवेशं, 5 लक्ष उद्योगः। पर्यटन-इकाईषु 15–30% पूंजी-अनुदानम् (अधिकतम 90 कोटिः)। दुर्गम/जनजातिक्षेत्रेषु निवेशे 5% अतिरिक्तं, परिस्थितिकी-पर्यटनम्, गृहातिथ्य, वासगृहम्, वनक्षेत्रयात्रा च विशेषप्रोत्साहनम्। नीतिः चलचित्र-उद्योगाय प्रत्यक्षं लाभं दत्ते — श्रेष्ठा मार्गाः, वासगृहम्, आतिथ्यं, वस्तूनि। मांडू, भीमबेटका, कान्हा, पचमढ़ी इत्यादि स्थलानि छायांकन-लोकेशन रूपेण प्रकटितानि। वर्षे 2025, 50 परियोजनानां छायांकनं प्रारब्धम्।

मुख्य-चलच्चित्राणि 2025भूल भुलैया 3 (भोपाल-इन्दौर), धड़क 2 (पचमढ़ी), लव की अरेंज मैरेज (जबलपुर), सिक्सर (ग्रामीण मध्यप्रदेश), युद्ध, जरा हटके जरा बचके, तिवारी। दक्षिण-भारतीय तेलुगु, तमिल् चलचित्राणि च। स्त्री 2, फुकरे 4 सतत्। आहत्य 25–30 चलचित्राणि।

वेब्-सीरीज़्ओटीटी-प्लेटफॉर्म्स — छल कपट (जी5), द रेवोल्यूशनरीज् (मांडू), ग्राम चिकित्सालय (प्राइम् वीडियो), मंडला मर्डर्स् (नेटफ्लिक्स्), सिटाडेल्: हनी बनी। बालाजी टेलीफिल्म्स् 50 कोटिः निवेशं, 5–7 नवीन वेब्-सीरीज़्। आहत्य 10–15 वेब्-सीरीज़्।

वर्षे 2025 मध्यप्रदेशः केवलं पर्यटन-राज्ये न, किन्तु चलचित्र-वेब्-सीरीज़् राजधानीरूपेण प्रतिष्ठितम्। यदि गतिक्रमः स्थिरः भवति, निःसंदेह “लाइट्स्, कैमरा, एक्शन्” मध्यप्रदेशे अधिकतमः प्रतिध्वनिष्यति।

---------------

हिन्दुस्थान समाचार / Dheeraj Maithani