भोपालम्, 25 दिसंबरमासः (हि.स.)।2025 तमे वर्षे मध्यप्रदेशस्य औद्योगिके आर्थिके च इतिहासे एकं मीलपाषाणरूपेण प्रकटितम्। निवेश-मैत्री-नीतिभिः उद्योग-समर्थक-प्रावधानैः दूरदर्शी-नेतृत्वेन च प्रदेशस्य सूक्ष्म लघु मध्यम-उद्यम-क्षेत्रः (एम एस एम ई) तथा स्टार्टअप्-परिसंस्था अभूतपूर्वेन वेगेन अग्रे नीतौ। अतः अद्य राज्यं न केवलं देशस्य अग्रणी-उद्यमशील-राज्यानां पङ्क्तौ स्थितम्, अपि तु एम एस एम ई तथा स्टार्टअप्-क्रान्तौ स्वर्णिम-अध्यायं लिखितवति।

विनिर्माण-क्षेत्रे महानुत्कर्षः

मध्यप्रदेशे औद्योगिकवातावरणस्य सुदृढीकरणस्य मुख्यं लक्षणं विनिर्माण-एककानां सततं वर्धमानसंख्या। गतत्रिभ्यः वर्षेभ्यः प्रदेशे विनिर्माण-एम एस एम ई-एककानां संख्या 4 लक्ष 26 सहस्र 230 पर्यन्तम् अभवत्। वर्षे 2022–23 नूतनाः 67,332 विनिर्माण-एककाः पञ्जीकृताः, 2023–24 तु संख्या 89,317 जाता, 2024–25 मध्ये 1,13,696 इति अभवत्। अयं वर्धमानक्रमः दर्शयति यत् उद्योग-स्थापनप्रक्रिया सरलाऽपि पारदर्शिनी विश्वसनीयाऽपि जाताऽस्ति।

मुख्यमन्त्री डॉ मोहनयादव-नेतृत्वे प्रदेश-सर्वकारस्य विनिर्माण-क्षेत्राय प्राथमिकता दत्ता, नूतन-एकक-स्थापनं सर्वेषु स्तरेषु प्रोत्साहितम्। भूम्याः उपलब्धता त्वरित-अनुमतयः एक-द्वार-प्रणाली निवेश-मैत्री-नीतयः च उद्यमिनां विश्वासं दृढीकृतवन्तः। तेन कारणेन मध्यप्रदेशः उद्योग-निवेशाय आकर्षकं गन्तव्यरूपेण उदितः।

20 लक्षाधिक-एम एस एम ई-एककैः सुदृढः आधारः वर्तमाने प्रदेशे 20.43 लक्षाधिकाः एम एस एम ई-एककाः कार्यरताः सन्ति। तेषु 20.22 लक्ष-सूक्ष्म-उद्यमाः, 19,508 लघु-उद्योगाः, 1,178 मध्यम-उद्योगाः सन्ति। एषा संरचना दर्शयति यत् मध्यप्रदेशेन जमीनी-स्तरात् एव उद्यमिता सुदृढीक्रिता। आर्थिकी-दृष्ट्या एम एस एम ई-क्षेत्रस्य राज्यस्य सकल-घरेलु-उत्पादे लगभग 30 प्रतिशत-पर्यन्तं योगदानम्। अस्मिन् क्षेत्रे 66 हजार-कोटिरूप्यकातिरिक्तं निवेशः कृतः, एक-कोट्यधिकेभ्यः जनभ्यः रोजगारः प्रदत्तः। अस्यांशेषु 21% विनिर्माणम्, 29% सेवा-क्षेत्रम्, 50% व्यवसाय-श्रेणी-एककाः—एषः समतोल-आर्थिक-विकासस्य सूचकः।

स्टार्टअप्सु शीघ्रगति-प्रगति

वर्षे 2025 मध्यप्रदेशस्य स्टार्टअप्-परिसंस्था नूतनशिखराणि प्राप्तवती। राज्ये अधिमान्य-स्टार्टअपानां संख्या 6,000 अतिक्रान्ता। एषा सिद्धिः स्टार्टअप्-नीतेः सुदृढ-परिसंस्थायाश्च परिणामः, येन युवानः नवोन्मेष-उद्यमितयोः प्रति प्रेरिताः। विशेषतः महिला-नेतृत्वयुक्त-स्टार्टअपानां संख्या उल्लेखनीया—समग्रेषु स्टार्टअपेषु 2,900 पर्यन्तं अर्थात् 47 प्रतिशतं महिला-उद्यमिन्यः वहन्ति। एषः आर्थिक-सशक्तीकरणस्य सामाजिक-परिवर्तनस्य च द्योतकः।

इनक्यूबेशन-नेटवर्कमाध्यमेन नवोन्मेषस्य सुदृढीकरणम्

मध्यप्रदेशे 100-अधिकाः इनक्यूबेटर-संस्थाः सक्रियाः। स्मार्ट्-सिटी-इनक्यूबेटर, अटल-इनक्यूबेशन-केन्द्रः, टेक्नोलॉजी-बिजनेस्-इनक्यूबेटर, एग्री-इनक्यूबेटर, अपैरल्-इनक्यूबेटर, सॉफ्टवेयर-टेक्नोलॉजी-पार्क् इत्यादयः स्टार्टअपान् तांत्रिक-सहाय्येन मार्गदर्शनेन च बाजार-संयोजनेन उपकुर्वन्ति। ग्वालियर-भोपाल-इन्दौर-जबल्पुर-नगराणि उदीयमान-स्टार्टअप्-केन्द्राणि अभवन्।

आर ए एम पी (रेजिङ्ग् ऐण्ड् एक्सेलेरेटिङ्ग् एम एस एम ई परफॉर्मेन्स्) योजना-अन्तर्गते सर्वेषां जिलेषु इनक्यूबेशन-केन्द्र-स्थापना क्रान्तिकारकः उपक्रमः। नर्मदापुरं विदिशा हरदा राजगढ रायसेन अशोकनगर भोपाल-प्रदेशेषु एम एस एम ई-इनोवेशन-सह-इनक्यूबेशन-केन्द्रस्वीकृत्या स्थानीय-उद्यमिनः स्वजिले एव साधन-सुविधाः प्राप्स्यन्ति।

स्टार्टअप्-नीति 2025 — पूज्यं पूंजी-संरक्षणं च

प्रधानमन्त्रिणः नरेन्द्रमोदिनः “स्टार्टअप्-इण्डिया”-दर्शनं मध्यप्रदेशे मुख्यमन्त्रिणा डॉ मोहनयादवेन प्रभावी-रूपेण साकार्यते। नूतना स्टार्टअप्-नीति 2025 द्वारा राज्यं वैश्विक-स्टार्टअप्-केन्द्रं कर्तुं दृढं आधारं स्थापितम्। अस्याम् नीतौ 30-लक्ष-रूप्यक-पर्यन्तं सीड्-फण्ड्-अनुदानं, 100-कोटि-रूप्यकानां कैपिटल्-फण्ड्-प्रावधानं च कृतम्—येन् आरम्भिकावस्थायां पूंजी-संकटं निवर्त्यते।

मेगा-इनक्यूबेशन-केन्द्रस्य स्थापना, तस्य उपकेन्द्राणि, बौद्धिक-संपदा-सुरक्षा-पेटेण्ट्-सहाय्यं, किरायाभत्ता-योजना, प्रोटोटाइप-विकासः, ऑनलाइन-विज्ञापन-भृत्यादयः प्रावधानानि स्टार्टअपानाम् स्थैर्यं ददति। कृषि, फूड्-प्रोसेसिंग्, डीप्-टेक्, बायोटेक् इत्यादिषु उदीयमान-क्षेत्रेषु प्राधान्यं दत्त्वा भविष्य-आर्थिकी-नीविः स्थापिताऽस्ति। महिला-उद्यमितायै विशेष-प्रोत्साहनम्, एण्टरप्रेन्योर्-इन-रेजिडेन्स्-कार्यक्रमः, स्टार्टअप्-एड्वाइजरी-कौन्सिल्, एकीकृत-ऑनलाइन्-पोर्टल्—एते उपायाः नीतयः केवलं कागदेषु न तिष्ठन्ति, अपि तु भूमौ सफलतया कार्यान्ते इति सुनिश्चितयन्ति।

समाहारः एवं दृष्ट्वा वर्षे 2025 मध्यप्रदेशस्य एम एस एम ई-क्षेत्रः स्टार्टअप्-परिसंस्था च आर्थिक-परिवर्तनस्य सशक्तमुदाहरणं जाता। एषा सिद्धिः तेषु लक्षेषु युवसु स्वप्नेषु प्रतिबिम्बते ये अद्य रोजगारम् न याचन्ते, अपि तु रोजगार-प्रदाता भवन्ति। मध्यप्रदेशः विकास-नवोन्मेष-आत्मनिर्भरता-मार्गे शीघ्रं प्रसरति।

---------------

हिन्दुस्थान समाचार / अंशु गुप्ता