भोपालम्, 29 दिसंबरमासः (हि.स.)।

मध्यप्रदेशसर्वकारेण उज्जयिनी ओंकारेश्वर मैहरेण सहितस्य प्रदेशस्य उन्नविंशतिः प्रमुखेषु धार्मिकस्थलेषु पूर्णा मद्यनिषेधा लागू कृता, या राज्यस्य सामाजिक प्रशासकीय इतिहासे महत्त्वपूर्णनिर्णयरूपेण निबद्धा अस्ति। राज्यसर्वकारस्य अयं महत्वपूर्णः निर्णयः आस्था संस्कृति सुशासनं सामाजिकसुधारं च दृढमाधारं जातः।

वर्षे 2025 अयं सशक्तः कदम् केवलं नीतिगतपरिवर्तनमात्रं न उच्यते, अपितु सुशासनसामाजिकसुधारयोः अर्थपूर्णः प्रयासरूपेण प्रकाशते। अस्य निर्णयस्य केन्द्रस्थले मुख्यमन्त्रिणः डॉ मोहन यादवस्य सा स्पष्टा चिन्ता दृश्यते, यस्मिन् “धार्मिकस्थलानां गरिमा सामाजिकमर्यादा च” सर्वोच्चप्राथमिकतारूपेण स्वीकृते। वस्तुतः मध्यप्रदेशः धार्मिकसांस्कृतिकचेतनायाः केन्द्ररूपेण मन्यते। उज्जयिन्याः महाकाललोकः, ओंकारेश्वरस्य ज्योतिर्लिङ्गः, मैहर्या शारदा माता, चित्रकूट अमरकण्टक दतिया इत्यादयः स्थलाः राष्ट्रस्य श्रद्धालूनां आस्थया सम्बद्धाः। दीर्घकालात् एतेषु प्रदेशेषु मद्यविक्रयसेवनयोः विषये सन्तसमाजस्य, महिला-संस्थापनाम्, स्थानिक-नागरिकाणां च आपत्तयः आगत्यन्ति स्म। एभ्यः भावनाभ्यः अवलोक्य सरकारया उन्नविंशतिधार्मिक-नगराणां तेषां च समीपप्रदेशेषु मद्यस्य खुद्रविक्रयम् बार् सार्वजनिकसेवनं च इत्येतत् सर्वं पूर्णतया निषिद्धं कर्तुं निर्णयः कृतः।

मुख्यमन्त्रिणः डॉ यादवस्य स्पष्टः संदेशः यद्आस्थास्थलेषु नशकस्य आवश्यकता नास्ति। राज्यस्य मुख्यमन्त्री डॉ मोहन यादव अवदत् — “धार्मिकस्थलानां पहचानं केवलं पर्यटनात् न भवति, अपितु तेषां पवित्रता अनुशासनम् सांस्कृतिकवातावरणं च तस्मात्। यत्र श्रद्धा अस्ति तत्र नशकस्य स्थानं न भवितुमर्हति।” अस्य अर्थः यत् आस्थया सह कश्चन खिल्वाडः न भविष्यति। सः अपि अवदत् यत् अयं निर्णयः कस्मिंश्चन वर्गे विरुद्धं नास्ति, अपितु समाजहिताय स्वीकृतः।

मुख्यमन्त्रिणः मतं यत् “राज्यसर्वकारस्य दायित्वं केवलं राजस्वार्जनमेव न, अपि तु समाजं सम्यग्दिशि नयितुमपि। यदि धार्मिकस्थलेषु मद्यनिषेधेन सामाजिकशान्तिः पारिवारिकवातावरणस्य दृढता च वर्धते तर्हि एषः त्यागः ग्राह्यः।” अस्य निर्णयस्य अनुप्रयोगः प्रशासनस्य कृते नूनं चुनौतीकरः आसीत्, यतः आबकारीराजस्वे प्रत्यक्षः प्रभावः भवति। तथापि सरकारया दृढसंकल्पः प्रदर्शितः।

मुख्यमन्त्रिणः आदेशेन आबकारीविभागेन सम्बद्धेषु प्रदेशेषु मद्यदुकानानां लाइसेंसानि निरस्तानि अन्यत्र च स्थानान्तरितानि। पुलिस-जिलाप्रशासनाभ्यां अवैधमद्यविक्रये सख्त-कार्यवाही आदेशिता। स्थानिकनिकायाः सामाजिक-संगठनाश्च जागरूकताअभियानेन संयोजिताः। मुख्यमन्त्रिणा एतदपि उक्तं यत् मद्यनिषेधः केवलं “कागजी-आदेशः” न भवेत्, अपितु तस्य वास्तविकः प्रभावः भूमौ दृश्यताम्।

आर्थिकपक्षे संतुलनस्य सार्थकप्रयत्नः सफलः अभूत्। मद्यनिषेधात् राज्यस्य राजस्वहानिः भविष्यति इति शङ्का आसीत्। किन्तु सरकारस्य तर्कः आसीत् यत् एतेषु प्रदेशेषु धार्मिकपर्यटनात् स्थानीयव्यवसायेभ्यश्च लभ्यमाना आयः दीर्घकाले तस्य पूर्तिं करिष्यति। वर्षे 2025 उज्जयिनी ओंकारेश्वर मैहर इत्येतेषु नगरेषु श्रद्धालूनाम् संख्या तेषां च निवासावधिः वर्धिता दृष्टा। होटल धर्मशाला प्रसाद पुष्प हस्तशिल्प स्थानीयपरिवहनादयः लाभं लब्धवन्तः। मुख्यमन्त्रिणा अवदत् यत् धार्मिकनगराणां विकासः नशके आधारि न भविष्यति। वयं इच्छामः यत् अत्र रोजगारः संस्कृति सेवा च आधारत्वेन प्रवर्धयन्ताम्।”

कठिननिर्णयेन दत्तः सामाजिक-राजनीतिकः संदेशः। राजनीतिकदृष्ट्या अयं निर्णयः सरकारस्य सांस्कृतिक-राष्ट्रवादं सामाजिक-उत्तरदायित्वं च सुदृढीकुरुते। वर्षे 2025 एषः निर्णयः तेन मॉडेलरूपेण दृष्टः, यस्मिन् सीमितप्रदेशेषु मद्यनिषेधः लागू कृत्वा सामाजिकसुधारः प्राथमिकतारूपेण स्वीकृतः। अयं संदेशोऽपि गतो यत् सरकार जनभावनाः शृणोति, कठिननिर्णयग्रहणात् न निवर्तते।

अद्य उज्जयिनी ओंकारेश्वर मैहरेण सहित उन्नविंशतिधार्मिकस्थलेषु मद्यनिषेधः मध्यप्रदेशस्य कृते साहसिकः संवेदनशीलः दूरदर्शी च निर्णयः सिद्धः। मुख्यमन्त्रिणः डॉ यादवस्य नेतृत्वे एषः कदम् दर्शयति यत् शासनस्य उद्देश्यः केवलम् आर्थिकलाभः न, अपि तु समाजस्य नैतिक-सांस्कृतिकदृढीकरणम् अपि। वर्षे 2025 अस्या नीत्याः परिप्रेक्ष्ये धार्मिकस्थलानां गरिमारक्षणं सामाजिकशान्तिस्थापनं विकासस्य वैकल्पिकं मूल्यआधारितः प्रारूपः च प्रति गमनम् इति महत्त्वपूर्णम् उदाहरणं मन्यते।

---------------

हिन्दुस्थान समाचार