भोपालम्, 03 दिसम्बरमासः (हि.स.)। मध्यप्रदेशराज्यस्य राजधानी भोपालनगरे अद्य बुधवासरे, भोपाल-अनिल-त्रासद्याः 41त्तमं वर्षगाठायां, बरकतउल्ला-भवनस्थित-केन्द्रीय-पुस्तकालये सर्वधर्म-प्रार्थना-सभायाः आयोजनं क्रियमाणम् अस्ति। अस्मिन् आयोजने अनिल-राहत-मन्त्री डॉ. कुँवरविजयशाहः अपि उपस्थितः भविष्यति। सभायां भोपाल-अनिल-त्रासद्यां दिवंगतानां अनिल-पीडितानां श्रद्धाञ्जलिः समर्प्यते।

जनसम्पर्क-अधिकारी अवनीशसोमकुवरः अवदत् यत् प्रार्थना-सभा प्रातः 10:30 वादनात् 11:12 वादनपर्यन्तं प्रातःकाले आयोज्यते। अस्यां सभायां हिन्दू, यवन, बोहरा, ईसाई, सिख, जैन तथा बौद्ध-सम्प्रदायानां धर्मगुरवः प्रातः 10:30 वादनात् 11:30 वादनपर्यन्तं पाठं करिष्यन्ति। भोपाल-अनिल-त्रासद्यां दिवंगतानां स्मृत्यर्थम् आयोजितायां सर्वधर्म-प्रार्थना-सभायां नगरस्य जनप्रतिनिधयः तथा गणमान्य-नागरिकाः अपि उपस्थिताः भविष्यन्ति। भोपाल-अनिल-त्रासद्याः 41त्तमं वर्षगाठायां राज्य-सर्वकारेण अवकाशः घोषितः अस्ति। अद्य सर्वे विद्यालयाः तथा महाविद्यालयाः निरुद्धाः भविष्यन्ति।

अस्मात् पूर्वं मङ्गलवासरे सायंकाले भोपाल-नगरे दीप-यात्रा तथा मशाल-यात्रा अपि निष्कासितः। यूनियन-कार्बाइड्-विषस्य पीडितानां सेवायां कार्यरतया संस्थया “सम्भावना-ट्रस्ट-क्लिनिक”-इत्यनेन एषा यात्रा आयोजिता। यात्रा छोला-गणेश-मन्दिरात् आरभ्य अनिल-माता-मूर्तेः समीपं पर्यन्तं गता, यत्र अनिल-काण्डे मृतानां श्रद्धाञ्जलिः दत्ता। तथैव भोपाल-अनिल-पीडित-महिला-उद्योग-संगठनेन सायं 6 वादने शाहजहानी-उद्यानात् मशाल-दीप-यात्रा अपि आयोजितः।

संगठनस्य संयोजकः शावरखानः अवदत् यत् गैस-काण्डाद् यद्यपि 41 वर्षाणि अतीतानि सन्ति, तथापि अनिल-पीडिताः अद्यापि विश्वस्य अत्यन्तं भीषणस्य त्रासद्याः दुःखं भुञ्जते। यस्मिन् स्थाने कारखाना अस्ति, तस्य विषाक्त-अवशिष्ट-द्रव्यस्य कारणेन तस्य समीपे पञ्च-किलोमीट्र-परिसरे पेय-जलम् अत्यन्तं दूषितम् अस्ति। अस्य कारणात् सहस्रशः जनाः गम्भीर-रोगैः पीडिताः सन्ति। सः सर्वकारम् आह्वयति यत् एतेषां पीडितानां स्वास्थ्य-विषये गम्भीरतया विचारः क्रियताम्। अतः परं पीडितेभ्यः पञ्चगुणं मुआवजां प्रदातव्यम्, येन ते उत्तमतया जीवन-यापनं कर्तुं शक्नुवन्ति।

अवधेयं यत् भोपाल-नगरे 1984 संवत्सरस्य 2–3 दिसम्बरयोः मध्ये घटितायां रात्रौ यूनियन-कार्बाइड्-कारखानस्य एकस्मात् टङ्कात् “मिथाइल्-आइसोसाइनेट्” इति विष-अनिलः निष्सृतः। समीपस्थां बस्तीं प्रति आगतायां तस्यां अनिले बहवः जनाः स्वप्ने एव प्राणान् अत्यजन्त। अनेकेषां श्वासः अवरुद्धः अभवत्, शनैः शनैः सर्वत्र सम्भ्रमः अभवत्। कारखानस्य समीपवर्तिषु क्षेत्रेषु शवैः मार्गाः आपूरिताः, येषां वहनाय वाहनानि अपि अपर्याप्तानि आसन्। क्रन्दन-स्वराः इतस्ततः अनुनादी, येन जनानां परस्परं कथनम् अपि दुरापम् आसीत्। अस्य भयङ्करस्य घटनायाः अद्य 41त्तमं वर्षगाठम् आचर्यते; तथापि अद्यापि तस्य वेदना जनानां नेत्रेषु सुस्पष्टं दृश्यते।

हिन्दुस्थान समाचार / अंशु गुप्ता