पश्चिमसिंहभूमम्, ३ दिसम्बरमासः (हि.स.)। जनपदस्य नोआमुंडीप्रशासनिकखण्डः अधुना सः प्रथमः प्रदेशः जातः, यत्र सर्वेषां पात्रदिव्याङ्गजनानां परिचयं कृतम्, तेषां प्रमाणीकरणं सम्पन्नं कृतम्, तथा तान् उपयुक्ताभिः सर्वकारीकल्याणयोजनाभिः सह संयोजितवन्तः।

अस्य परिवर्तनस्य केन्द्रं जातम् टाटास्टीलफाउण्डेशन–नाम दिव्याङ्गतासमावेशनकार्यक्रमं ‘सबल’ इति। २०१७ तमे वर्षे आरब्धा एषा प्रयत्ना दिव्याङ्गतां अधिकारदृष्ट्या अवलोक्य, प्रणालीगतपरिवर्तनस्य सुनिश्चितिकरणं कर्तुं यत्नं कृतवती। ‘सबल’ इत्यस्य कार्यक्रमस्य सिद्धिः एतत् प्रदर्शितवती यत् यदि व्यवस्था प्रत्येकनागरिकपर्यन्तं नयितुं सङ्कल्पः अस्ति, तर्हि ग्राम्यदूरस्थप्रदेशेष्वपि समावेशनं पूर्णप्रभावेन सम्भवति।

यावत् कालं ग्राम्यभारते अधिकांशदिव्याङ्गजनाः प्रशासनिकव्यवस्थातः बहिरासन्, सर्वकारीपरिधेः अपि दूरासन्। अवबोधनप्रशिक्षणदत्तावलीव्यवस्थाच्या अभावे ते योजनालाभात् वञ्चिताः भवन्ति स्म। नोआमुंडीप्रदेशोऽपि एतादृशमेव अवस्थां अनुभवति स्म। किन्तु ‘सबल’ इत्यनेन कार्यक्रमेनेतां अदृश्यतां चुनौतिर्दत्ता। आरपीडब्ल्यूयूडी अधिनियम-२०१६ इत्यस्य भावनां अनुरूपं लक्ष्यं निर्धारितं “न कश्चन अपि पश्चात् त्यज्येत।”

अस्याः योजनान्तर्गतं रणनीतिः भूतलात् एव प्रारब्धा। स्थानीयाङ्गनवाडीकार्यकर्तृभ्यः सर्वेषां २१ प्रकाराणां दिव्याङ्गतानां परिचयार्थं प्रशिक्षणं दत्तम्। अङ्कियकृत एप् समर्थनेन प्रत्येकलाभार्थिनः वास्तविकसमयानुसारं विवरणं संग्रहीतम्। पंचायतसर्वकारीविभागादयः अपि अस्मिन् सहभागिनः कृताः, येन एषः समावेशनप्रक्रिया केवलं कार्यक्रममात्रं न भवेत्, किं तु व्यवस्थायाः अङ्गं भूयात्। फलतः अल्पैः एव मासैः नोआमुंडीक्षेत्रे १० प्रतिशतदिव्याङ्ग-परिचयप्रमाणीकरणस्य अद्वितीयसिद्धिः संपन्ना।

अद्यावत् २९२ पात्रजनाः आजीविकामूलककार्यक्रमैः सह संयोजिताः यत्र कौशलप्रशिक्षणम्, उद्यमितासहाय्यता, रोजगारसन्दर्भा इत्यादयः सम्मिलिताः। सहायकतन्त्रज्ञानस्य उपयोगेन तेषां दिनचर्यायां स्वातन्त्र्यं वर्धितम्। आईआईटी देहलीस्थित-असिस्टटेक–प्रयोगशालायाः सहयोगेन प्रवर्तमाना ‘ज्योतिर्गमय’ नाम प्रयत्नापि दृष्टिबाधित–नागरिकान् पठने–लेखने, वित्तकोषसेवायां, अङ्कियविश्वे च आत्मविश्वासेन अग्रे नेतुं समर्था जाता।

हिन्दुस्थान समाचार / अंशु गुप्ता