वाराणसी, 22 दिसम्बरमासः (हि. स.)। ‘बनारसस्य विस्मृतजननायकः बाबू जगत् सिंहः (1799—भारतीय-स्वातन्त्र्यसंग्रामस्य अनकथिता गाथा)’ इति पुस्तके लेखकः एच. ए. कुरेशी हिन्दुस्थान-समाचारपत्रेण सह संवादे अवदत् यत् तोहफ़ा-ए-ताज़ा, बलवंत-नामा तथा तारीख-ए-बनारस इत्यादि ग्रन्थेभ्यः प्रचुरां सूचनां सङ्गृह्य बनारसराजपरिवारस्य गोपितं इतिहासं प्रकाशे आनयितम्। ‘बनारसस्य विस्मृतजननायकः बाबू जगत् सिंहः’ इति पुस्तके 1799 संवत्सरे वर्तमानस्य स्वातन्त्र्यसंग्रामस्य यथार्थतथ्यैः सह वर्णनं कृतम् अस्ति, यत्र बाबू जगत् सिंहः जमीदारान् एकत्रीकृत्य आङ्ग्ल-सर्वकारस्य विरुद्धं संग्रामं कृतवान् इति प्रतिपादितम्।

बाबू जगत् सिंहः कुशलः योजनाकारः आसीत्, तस्मात् कारणात् आङ्ग्लाः अधिकारीणः तस्मात् अत्यन्तं भयभीताः आसन्। एतेनैव कारणेन आङ्ग्ल-सर्वकारस्य विरुद्धं युद्धं आरभ्य द्वौ मासौ यावत् बाबूजगतसिंहस्य ग्रहणं न अभवत्। द्वौ मासौ अनन्तरं 19 जून-तिथौ आङ्ग्लाः अधिकारीणः तं जगतगञ्ज-कोठीतः गृहीत्वा बद्धवन्तः, तस्य सहकारिणः अपि तस्मिन्नेव दिने गृहीताः आसन्। बनारसस्य इतिहासं ज्ञातुं ये रुचिं वहन्ति, तेषां कृते एषा पुस्तकं अतिशयेन उत्कृष्टा अस्ति।

पुस्तकस्य लेखकः एच. ए. कुरेशी अपि अवदत् यत् बाबू जगत् सिंहेन अनेकानि लोकहितकराणि कार्याणि सम्पादितानि। यथा—सारनाथस्य उत्खननं तेन कारितम्, किन्तु तस्य श्रेयः तस्मै न प्रदत्तम्। तत्कालीन-सर्वकारेण बाबूजगतसिंहः विध्वंसकः इति कथितः, परन्तु सः तथाभूतः न आसीत्। बाबू जगत् सिंहसम्बद्धैः अनेकैः तथैः सह शीघ्रमेव द्वे अपरे पुस्तके अपि प्रकाशिष्येते। बनारसस्य गौरवशाली इतिहासे बाबूजगतसिंहस्य नाम स्वर्णाक्षरैः अङ्कितम् अस्ति। आगामिषु पुस्तकेषु तस्य जीवनसम्बद्धाः बहवः रोचकाः विषयाः पठितुं लभ्यन्ते। पुस्तक-कार्ये बाबू जगत् सिंहस्य वंशजः प्रदीपनारायणसिंहः सहकारं ददाति।

---------------

हिन्दुस्थान समाचार / अंशु गुप्ता